Standart İhtiyacının Ortaya Çıkışı
Standartların Tarihsel Gelişimi
Teknik standartlar ürünlerin süreçlerin ve üretim yöntemlerinin ortak ve tekrarlanabilir kullanımı için belirlenen norm ve gerekliliklerdir. Bu standartlar ürünlerin tasarımı, performansı, özellikleri ve uyumluluğu gibi konularda rehberlik sağlar. Teknik standartlar ürünlerin kalitesini artırmak güvenliğini sağlamak ve ticaretin kolaylaştırılmasını sağlamak için yaygın olarak kullanılır.
Sanayi Devrimi ve Standartlaşmanın Rolü
Sanayi Devrimi’nin başlamasıyla birlikte endüstriyel üretimde ve ticarette standartların uygulanması önemli bir hale gelmiştir. Bu dönemde yüksek hassasiyetli takım tezgâhlarına ve değiştirilebilir parçalara olan ihtiyaç belirgin hale gelmiştir.
1800 yılında Henry Maudslay endüstriyel açıdan pratik bir vida kesme torna tezgâhı geliştirdi. Bu ilk kez vida dişi boyutlarının standartlaştırılmasına olanak sağlamış ve somun ve cıvatalara değiştirile bilirliğin pratik uygulamasının yolunu açmıştır. Öncesinde vida dişleri genellikle yontma ve eğeleme yoluyla yapılıyordu. Maudslay atölyesinde kullanılan vida dişlerini standartlaştırarak uygun boyuttaki herhangi bir cıvatanın aynı boyuttaki herhangi bir somuna uyabilmesini sağlamak için somunları ve cıvataları tutarlı bir şekilde standartlara uygun hale getiren kılavuz ve kalıp setleri üretmiştir. Bu gelişme atölye teknolojisinde büyük bir ilerleme sağlamıştır.
1841’de Joseph Whitworth’un vida dişi ölçümleri ülke çapındaki şirketler tarafından ilk ulusal standart olarak kabul edilmiştir. İngiliz Standardı Whitworth olarak bilinmeye başlandı ve diğer ülkelerde de yaygın olarak benimsenmiştir. Özellikle Kraliyet Donanması’nın Kırım Savaşı savaş gemilerinde denizcilik mühendisliğine uygulanan “seri üretim” tekniklerinin ilk örneklerinden birini oluşturmuştur.
İngiliz demiryolu hatları hem dişler hem de cıvata başı ve somun profilleri için kendi standartlarını kullanmaktaydı. Üretim tekniklerinin iyileştirilmesiyle, İngiliz imalat sektörüne hâkim hale gelmiştir. Bu standartlaşma çabaları endüstriyel üretimde verimliliği artırmış ve uluslararası ticaretin gelişmesine katkıda bulunmuştur.
Uluslararası Telekomünikasyon Birliği (ITU), 17 Mayıs 1865’te Uluslararası Telgraf Birliği olarak kurulmuş olup Birleşmiş Milletler ‘in bir uzman kuruluşudur. ITU’nun kuruluş amacı başlangıçta telgraf sinyallerinin standartlaştırılmasıydı; ancak zamanla, telefon, radyo, uydu iletişimi ve diğer bilgi ve iletişim teknolojilerinin entegrasyonunu içerecek şekilde genişlemiştir.
19. yüzyılın ortalarından sonlarına doğru, elektriksel ölçümü standartlaştırma çabaları yoğunlaşmıştır. Özellikle Lord Kelvin, elektriği ölçmek için doğru yöntemleri ve cihazları tanıtan önemli bir figürdü. 1857’de elektrostatik ölçüm alanını kapsayan etkili cihazlar tanıttı. Ayrıca elektrik akımının standart birimi olan amperin kesin spesifikasyonu için Kelvin dengesi veya Amper dengesi olarak da bilinen akım dengesini icat etti.
REB Crompton liderliğindeki elektrik mühendisliği şirketleri ve bilim adamları geniş yelpazedeki farklı standartlar ve sistemlerden endişe duymaya başladılar. Pek çok şirket voltaj, frekans, akım ve devre şemalarında kullanılan semboller gibi alanlarda kendi standartlarını seçmişti. Bu durum farklı şirketler tarafından donatılan binaların uyumsuz elektrik sistemlerine sahip olmasına neden oldu. Crompton bu verim eksikliğini fark ederek uluslararası bir standart önerisini değerlendirmeye başladı.
1904’te Crompton Elektrik Mühendisleri Enstitüsü heyetinin bir parçası olarak Saint Louis’deki Louisiana Satın Alma Fuarı’na katıldı ve standardizasyon üzerine bir makale sundu. Makale büyük ilgi gördü ve Crompton’a standartlar konusunda bir komisyon kurma görevi verildi. 1906’da Uluslararası Elektroteknik Komisyonu’nun kalıcı bir anayasası hazırlandı ve Londra’da 14 ülkeden temsilcilerle ilk toplantı gerçekleştirildi. Kurumun ilk Başkanı olarak Lord Kelvin seçildi.
Savaştan sonra Birleşmiş Milletler Standartlar Koordinasyon Komitesi (UNSCC), ISA’ya yeni bir küresel standartlar organı oluşturma önerisiyle başvurdu. Bu öneri doğrultusunda, 1946’da ISA ve UNSCC delegeleri Londra’da bir araya geldi ve yeni Uluslararası Standartlar Örgütü’nü (ISO) oluşturmak için güçlerini birleştirmeye karar verdiler. Yeni organizasyon 1947’de faaliyete geçti.
Bu nedenle uluslararası standardizasyon çabaları, teknolojik ve iletişim alanlarında önemli bir ilerleme kaydetmiştir. ITU (Uluslararası Telekomünikasyon Birliği) gibi kuruluşlar, farklı coğrafi bölgeler ve endüstriler arasında uyumu teşvik etmek ve standartlar oluşturarak teknik engelleri aşmak için önemli bir rol oynamıştır. Bu çabalar günümüzde uluslararası iletişim ve ticarette standartlaşmanın temel taşları olarak kabul edilmektedir.
19.yüzyıl sonlarına doğru endüstriyel faaliyetlerde ve ticarette standart farklılıkları giderek artmış ve bu durum ticareti zorlaştırmıştır. Özellikle bir demir-çelik satıcısı, The Times gazetesinde yayımlanan bir makalesinde, mimarlar ve mühendisler arasındaki farklı standartların ekonomik ve sürekli üretimi engellediğine dair hoşnutsuzluğunu dile getirmiştir. Bu durum belirli bir iş için kullanılacak malzemelerin boyut ve ağırlığının belirlenmesinde bile aynı fikirde olunmadığını vurgulamıştır.
Bu tür sorunların üstesinden gelmek amacıyla 1901 yılında Londra’da Mühendislik Standartları Komitesi adıyla dünyanın ilk ulusal standartlar organı kurulmuştur. Bu komite daha sonra çalışmalarını genişleterek 1918’de İngiliz Mühendislik Standartları Birliği adını almış ve 1929’da Kraliyet Beyanını aldıktan sonra 1931’de İngiliz Standartları Enstitüsü adını almıştır. Bu ulusal standartlar ülke genelinde evrensel olarak kabul edilmiş ve uygulanmıştır. Bu da artan iş birliği seviyeleriyle piyasaların daha akılcı ve verimli bir şekilde hareket etmesine olanak tanımıştır.
Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra diğer ülkelerde benzer ulusal standart kurumlarının kurulduğu görülmüştür. Örneğin Almanya’da 1917’de Deutsches Institut für Normung kurulmuştur ve buna Amerikan Ulusal Standartlar Enstitüsü ve Fransız Commission Permanente de Standardization gibi kuruluşlar da dâhildir. Bu ulusal kurumlar, ülkelerinde standartların belirlenmesi ve uygulanması konusunda önemli bir rol oynamıştır. Böylece uluslararası ticaretin düzenlenmesine katkıda bulunmuşlardır.
Teknik Standartların Çevresel Etkiler Üzerindeki Rolü
Teknik standartlar çevresel etkilerin yönetilmesinden elektronik atık azaltımına kadar pek çok alanda önemli bir rol oynar. Politika yapıcılar bu etkileri artırmak için standartların tasarımını teşvik edebilir ve sürdürülebilir enerji altyapısının geliştirilmesi için uygun arayüzlerin benimsenmesini sağlayabilirler. Özellikle bilgisayarlar ve internet gibi teknolojiler, standartların uygulanmasını kolaylaştırarak daha sürdürülebilir ve etkin çözümler sunabilirler.
Teknik standartlar belirli bir endüstri veya sektörde kullanılan terimlerin tanımını içerir ve ayrıca bileşenlerin sınıflandırılması, prosedürlerin tanımlanması, boyutların, malzemelerin, performansın, tasarımların veya operasyonların spesifikasyonunu da kapsar. Bu standartlar genellikle, tek tip mühendislik veya teknik kriterlerin belirlendiği resmi belgeler olarak kabul edilirler. Dolayısıyla teknik standartlar çevresel etkilerin yönetiminde önemli bir araç olarak işlev görürler ve sürdürülebilirlik çabalarının temel taşlarından birini oluştururlar.
Uluslararası Standartlar ve Ticaret Engellerinin Aşılması
Uluslararası standartlar bir veya daha fazla uluslararası standart kuruluşu tarafından geliştirilen teknik standartlardır ve dünya çapında değerlendirmeye ve kullanıma açıktır. Bu standartların belirlenmesinde öne çıkan organizasyon ise Uluslararası Standardizasyon Örgütü’dür (ISO). Ayrıca Uluslararası Telekomünikasyon Birliği (ITU) ve Uluslararası Elektroteknik Komisyonu (IEC) gibi diğer önde gelen uluslararası standart kuruluşları da bu sürece katkıda bulunmaktadır.
Uluslararası standartlar uluslararası ticarette, ulusal standartlar kuruluşu veya işletme tarafından bağımsız ve ayrı ayrı geliştirilen teknik düzenlemeler ve standartlar arasındaki farklılıklardan kaynaklanan teknik engellerin üstesinden gelmenin bir yoludur. Bu teknik engeller, farklı grupların bir araya gelmesi ve aralarında uyumsuzluk yaratan köklü şeylerin oluşturulmasıyla ortaya çıkar. Uluslararası standartların oluşturulması bu sorunu önleme veya aşma yolunda etkili bir mekanizma sağlar.
Bu amaçla Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) Ticaretin Önündeki Teknik Engeller (TBT) Komitesi, uluslararası standartların geliştirilmesinde üyelere rehberlik etmek için yayınladığı altı aşama bulunmaktadır. 1. Teklif aşaması, 2. hazırlık aşaması, 3. komite aşaması, 4. soruşturma aşaması, 5. onay aşaması ve 6. yayınlama aşamasıdır.
Bu ilkeler uluslararası standartların adil ve etkili bir şekilde belirlenmesi ve uygulanması için kılavuzluk sağlamaktadır. Bu sayede ticaretteki teknik engellerin azaltılması ve uluslararası ticaretin daha akıcı hale gelmesi hedeflenmektedir.
Uluslararası standartlar sadece ticaretteki engelleri aşmakla kalmaz, aynı zamanda ürünlerin kalitesini artırır, güvenlik standartlarını sağlar ve endüstriyel süreçleri daha verimli hale getirir. Bu nedenle uluslararası standartların belirlenmesi ve uyumlu bir şekilde uygulanması küresel ticaretin ve ekonomik kalkınmanın önemli bir unsuru olarak değerlendirilmektedir.
