İhale Nedir

İhalenin Kelime Anlamı: Türk Dil Kurumuna göre ihale bir işin kimin tarafından daha ucuz yapılacağının belirlenmesi amacıyla istekliler arasında açılan fiyat kırma işidir; bu işlem eksiltme olarak adlandırılır. Satılacak olan bir mal veya hizmet almaya istekli olanlar arasından en uygun şartları kabul edene verilir.

İktisadi bir kavram olarak ihale mal ve hizmetlerin, açık ve rekabetçi bir ortamda eksiltme veya artırma yöntemleriyle almak isteyenler arasından en uygun teklifte bulunana verilmesini ifade eder. Bir malın sabit bir fiyatının olmaması veya rayiç bedelinin belirlenmemesi durumunda fiyat dengesizliği ortaya çıkabilir. Bu durumun önüne geçmek alıcı ve satıcılar için uygun bir ortam oluşturmak ve makul bir fiyat belirlemek amacıyla ihale yöntemi kullanılır.

Özellikle bilgisayar sistemleri gibi kamusal öneme sahip ürünlerin satın alınmasında, ihale sistemi önemli bir rol oynar. Devlet belirli bir miktar bilgisayar satın almak istediğinde sabit bir fiyat belirleyemez; çünkü bu durum kaliteli ürünlere sahip olan firmaların zarar etmesine veya kalitesiz ürünlerin satın alınmasına neden olabilir bu da kamu zararına yol açabilir. Bu nedenle ihale sistemi isteklilerin rekabet ettirilmesi için tarih boyunca kullanılan uluslararası bir yöntemdir.

İhale hem kamu sektörü hem de özel sektör tarafından yaygın olarak kullanılan bir satın alma yöntemidir. Bu yöntem adil bir rekabet ortamı oluşturarak en uygun teklifi sunan tarafın seçilmesini sağlar.

İhale yöntemi işin niteliğine göre alıcı ve satıcıları bir araya getirerek rekabet ortamı oluşturmayı hedefler. Bu bağlamda işe talip olan isteklilerin uzman kadrolara sahip olmaları gerekmektedir. Kurumlar bu gerekliliği teknik ve idari şartnamelerle belirleyerek işin kalitesini artırmayı amaçlarlar. İhale sistemi bir dizi avantaj sunar ancak en önemlisi en iyi kalitedeki mal veya hizmeti en uygun fiyatla sunacak olan istekliler arasında serbest rekabet ortamının sağlanmasıdır.

İhaleler serbest rekabet ortamının sağlandığı şeffaf ve kamunun gözü önünde gerçekleştirildiği durumlarda yolsuzluk ve kayırmacılığı önleyici bir fonksiyon üstlenirler. Ancak dikkat edilmediği takdirde ihaleler kalite odaklı tekliflerin fiyat farkından dolayı dışlanmasına neden olabilirler.

İhale yöntemi tarih boyunca kullanılagelmiş eski bir yöntemdir. Örneğin günümüzdeki balıkçı halleri gibi mekânlarda klasik ihale yönteminin uygulandığını görebiliriz. Geleneksel uygulamalar birçok ülke tarafından sürdürülmekte olup hayvan, gıda ve balık gibi ürünler açık artırma ihaleleriyle satılmaktadır. Ayrıca tarihi eserlerin satışının yapıldığı müzayedelerde uzun yıllardır klasik ihale yönteminin kullanıldığına şahit olmaktayız.

Günümüzde kullanılan ihale sistemleri için düzenlenen kanun ve yönetmelikler tek bir devlet tarafından belirlenmemektedir. Bu düzenlemeler geçmiş deneyimler ve uluslararası standartlar doğrultusunda güncellenmektedir.

Özellikle sanayi devrimi sonrasında uluslararası ticaretin artması bazı yenilikleri beraberinde getirmiştir. Uluslararası ticari ilişkilerin yoğunlaşmasıyla Dünya Bankası, Dünya Ticaret Örgütü, Birleşmiş Milletler gibi uluslararası kuruluşlar bölgesel ticaret kuruluşlarıyla çalışırken ortak bir standart oluşturma ihtiyacı hissetmişlerdir. Bu amaca yönelik olarak ilk olarak karşılıklı ikili anlaşmalarla ticaret yapılmış ancak ticaretin gelişmesiyle birlikte ülkeler ortak bir platformda ihale sistemlerini güncelleme zorunluluğuyla karşı karşıya kalmışlardır. Bu sayede uluslararası ticaret için rekabete açık bir ortam oluşturmak amacıyla altyapı sağlanmıştır.

Belirlenen bu standartlar tekelcilik yapısını kırmış ve uluslararası ticarette tek bir satıcının veya alıcının hâkimiyetine son vererek ticaretin daha rekabetçi bir zeminde yapılmasını sağlamıştır. Bu sayede uluslararası ticaret sistemi tekelleşmiş yapıların ötesinde bir yapıya evrilmiştir.