Yapay zeka gibi yüksek işlem yapılacak cihazlarda sadece anakartın modeline bakmak yetmiyor, çünkü yüksek performanslı bir sistem kurduğunda anakartın hat (lane) yapısı, yonga seti kapasitesi ve işlemcinin PCIe hat sayısı gibi detaylar belirleyici oluyor.

🔌 PCIe Hattı (Lanes) ve Darboğaz Gerçeği

💡 Temel Kavram:

PCIe (Peripheral Component Interconnect Express), ekran kartı, SSD, ağ kartı gibi bileşenlerin anakarta bağlandığı yüksek hızlı veri yollarıdır. Her cihaz, PCIe üzerinden belli bir sayıda “hat” (lane) kullanır. Örneğin:

  • RTX 4090 → PCIe 4.0/5.0 x16 kullanır.
  • NVMe SSD (Gen 4) → Genelde x4 kullanır.
  • İkinci GPU veya RAID kartı → x8, x16 veya daha fazlasını isteyebilir.

👇 Ama Sorun Şurada Başlıyor:

Bir işlemcinin ve anakartın toplam PCIe hattı sayısı sınırlıdır. Örnek verelim:

Sistem BileşeniPCIe Lane Kullanımı
RTX 4090x16
2 adet NVMe Gen4 SSDx4 + x4 = x8
10G Ethernet Kartıx4
RAID Kartıx8 veya x16

Toplamda 36-40 PCIe hattı kullanımı gerekebilir ama birçok masaüstü sistem yalnızca 20-24 PCIe hattı sunar (işlemciden + yonga setinden gelenler birlikte).

🧠 Peki Çözüm Ne?

1. Yonga Setini Doğru Seçmek

Örneğin:

  • Intel Z790 → PCIe 4.0 ve 3.0 hatlarını iyi dengeleyen, geniş NVMe desteği veren bir yonga seti.
  • AMD X670E → PCIe 5.0 desteğiyle geleceğe hazır, yüksek hızlı veri aktarımı için ideal.

Ama yine de CPU’nun PCIe hattı sayısı kısıtlıysa, bu tam çözüm olmaz.

2. HEDT (High-End Desktop) Platformları Düşünmek

Örnekler:

  • Intel Xeon / AMD Threadripper sistemleri, 64 hatta kadar PCIe desteği verir. Yani RTX 4090 + 4x NVMe + 10G ağ kartı gibi sistemleri rahat kaldırır.

3. PLX Çipli Anakartlar

Bazı üst seviye anakartlarda PLX (PCIe switch) çipi vardır. Bu çip, fiziksel hatları paylaşarak daha fazla cihazın aynı anda takılmasına olanak tanır. Ama bu da pahalı çözümlerden biri.

🧩 Gerçek Hayat Senaryosu: RTX 4090 + 2 NVMe SSD

  1. Bütçe seviyesi bir anakart alırsan:
    • Ekran kartı x16’da çalışır.
      1. NVMe SSD x4 hattı kullanır.
      1. NVMe SSD ya çalışmaz ya da SATA üzerinden gider (performans düşer).
  2. Üst seviye bir anakart ve uygun işlemci alırsan:
    • Ekran kartı x16 veya x8’de çalışır (x8 bile yeterlidir çoğu senaryo için).
    • 2 adet NVMe diskin PCIe 4.0 x4 üzerinden çalışması mümkün olur.
    • Ama tüm bunların birlikte çalışıp çalışmayacağı, anakartın şematiklerinde yazan “paylaşımlı hat” yapılarına bağlıdır.

✅ Özetle:

  • RTX 4090 gibi güçlü bir GPU çok sayıda PCIe hattı ister.
  • NVMe diskler de aynı şekilde x4 hattı kullanır.
  • Eğer sadece anakarta bakarak karar verirsen, ileride taktığın cihazların bazıları kısıtlanabilir (örneğin GPU x8’e düşer ya da SSD’ler gözükmez).
  • Bu yüzden:
    • Anakart seçiminde yonga seti, NVMe ve PCIe slot haritası, maksimum lane kullanımı gibi teknik detaylara bakılmalı.
    • Eğer sistem büyüyebilecekse, Threadripper veya Xeon gibi platformlara geçmek daha uzun ömürlü olur.

🧠 Özellikle yapay zeka sistemleri kurarken PCIe hatlarının nasıl paylaşıldığını bilmek, bottleneck riskini azaltmak açısından çok önemli. RTX 4090 gibi bir ekran kartı zaten x16 hattını tek başına kaplıyor. Eğer NVMe diskler, ikinci GPU, PCIe kartlar (örneğin Frame Grabber, RAID kartı) eklenirse anakartın PCIe hattı dağılımı kritik hale geliyor.

💡 Önerim şu şekilde bir tabloyla ilerlemek:

Anakart ModeliChipsetPCIe Slot SayısıGPU Slotu (x16)M.2 NVMe SlotuPaylaşım Durumuİkinci GPU UygunluğuNotlar
ASUS Pro WS WRX90E-SAGE SEWRX907 x PCIe 5.02 x x16 Tam Hat4 adet M.2Paylaşım azEvet (çoklu GPU)ECC RAM destekli, yüksek TDP
Gigabyte Z790 AORUS MASTERZ7904 x PCIe1 x x16 (Gen5)4 adet M.21 x16 + M.2 paylaşımHayırPaylaşımlı hatlar
ASUS ROG Maximus Z790 HeroZ7903 x PCIe1 x x163 adet M.2Bazı slotlar paylaşırHayırRTX 4090 için optimize değil
ASRock WRX80 CreatorWRX807 x PCIe 4.02 x x162-4 adet M.2Az paylaşımEvetÇoklu PCIe aygıt için uygun
Supermicro X13SWA-TFW7907 x PCIe 5.02 x x164 adet M.2Yüksek kapasiteEvetSunucu sınıfı kart

✅ Açıklama:

  • Paylaşım Durumu: Bazı anakartlarda birden fazla NVMe taktığınızda, ekran kartının x16 hattı x8’e düşebilir.
  • M.2 NVMe Slotları: M.2 diskler bazen CPU’nun PCIe hattını, bazen chipset’in hattını kullanır. Bu nedenle toplam bant genişliği değişebilir.
  • İkinci GPU Uygunluğu: Özellikle NVIDIA RTX 6000 Ada gibi kartlar düşünüldüğünde, çoklu GPU desteği ve tam x16 hat gerekiyor.

NVIDIA RTX 4090 için önerilen anakartları karşılaştırmalı tablosu

🧩 RTX 4090 ile Uyumlu Önerilen Anakartlar (Intel ve AMD için)

Anakart ModeliChipsetSoketPCIe HattıM.2 NVMe DesteğiRAM DesteğiGüçlü VRMİkinci GPU DesteğiNotlar
ASUS ROG Maximus Z790 HeroZ790LGA17001 x PCIe 5.0 x163 x M.2DDR5, 7800+ MHz OCEvetHayır (x4 paylaşım)Yüksek performans, üst düzey kullanıcılar için ideal
Gigabyte Z790 AORUS MasterZ790LGA17001 x PCIe 5.0 x164 x M.2DDR5, 8000+ MHz OCEvetHayır (slot paylaşımı var)Termal çözüm çok iyi, RTX 4090 için ideal
MSI MEG Z790 ACEZ790LGA17002 x PCIe 5.0 x165 x M.2DDR5, 7800+ MHzÇok iyiEvet (x8 + x8)Çoklu GPU düşünenler için uygun
ASUS Pro WS WRX90E-SAGE SEWRX90sWRX87 x PCIe 5.04 x M.2DDR5 ECC destekliÜst düzeyEvet (çoklu GPU için özel)Threadripper PRO uyumlu, yapay zeka için ideal
ASRock WRX80 CreatorWRX80sWRX87 x PCIe 4.04 x M.2DDR4 ECCÜst düzeyEvetRTX 4090 + ek GPU ya da hızlandırıcı kartlar için uygun
Supermicro X13SWA-TFW790LGA46777 x PCIe 5.04 x M.2DDR5 ECC REGKurumsal seviyeEvetIntel Xeon + RTX 4090 kombinasyonu için

🎯 Önemli Seçim Kriterleri:

  1. PCIe 5.0 x16 slotunun doğrudan işlemciye bağlı olması, GPU performansı açısından kritiktir.
  2. VRM kalitesi, RTX 4090’ın yüksek güç çekişine dayanacak şekilde seçilmelidir (özellikle Z790 ve WRX80 serileri güçlüdür).
  3. NVMe paylaşımı olmayan slotlar tercih edilmelidir. Bazı modellerde M.2 diski taktığınızda ekran kartı x16 → x8’e düşebilir.
  4. İkinci GPU veya PCIe genişleme kartı ihtiyacı varsa, WRX80 / WRX90 / W790 gibi iş istasyonu/sunucu kartları önerilir.
  5. Soğutma yapısı çok önemli. RTX 4090 büyük ve sıcak çalışan bir karttır. Anakartın slot aralığı ve yerleşimi bu yüzden önem taşır.